Активтер сапасын бағалау

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында стрестік активтерді іске асырудың нарықтық механизмдерін дамыту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілуде, оның негізгі мақсаты жеке инвесторлар мен стрестік активтер нарығында басқарушылардың пайда болуы үшін институционалдық жағдайлар жасау арқылы стрестік активтерді экономикалық айналымға тарту, сондай-ақ мамандандырылған цифрлық платформа құру арқылы мәмілелерді жасау процесінің ашықтығын арттыру болып табылады. 2019 жылы ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі активтердің сапасын тәуелсіз бағалауды жүргізді, нәтижесінде стрестік активтердің үлесі банктердің несие қоржынының 21%-ына бағаланды. Қазіргі уақытта 13 банк стрестік активтерді 2,7 трлн теңгеден 0,9 трлн теңгеге дейін төмендету бойынша 2020-2024 жылдар аралығындағы кезеңге жеке қадағалау жоспарларын іске асыруда. Банктер бұл жоспарларды озық кестемен орындайды. Ағымдағы жылы банктер жеке тұлғалардың проблемалық қарыздарының ағымдағы деңгейін төмендету бойынша жеке жоспарлар жасады. Банктер шамамен 630 мың қарыз алушыны, оның ішінде халықтың әлеуметтік осал топтарына жататын 84,7 мың қарыз алушыны реттеу жөніндегі іс-шаралармен қамтуды жоспарлап отыр. Осылайша, қабылданған шаралар нәтижесінде стрестік активтердің көлемі 7,7 трлн теңгеден 2,5 трлн теңгеге дейін төмендеді, бұл банк жүйесі активтерінің 6%-ын құрайды. Стрестік активтерінің бұл көлемі 90 күннен астам мерзімі өткен несиелерден басқа (997 млрд теңге), қайта құрылымдалған несиелерді (967 млрд теңге), өндіріп алынған мүлікті (128 млрд теңге) және банктердің стрестік активтерін басқару жөніндегі еншілес ұйымдарының активтерін (366 млрд теңге) қамтиды. Көрсетілген стрестік активтер негізінен экономикалық айналымға тарту қажет кепілдің қатты түрлерімен (жер учаскелері, коммерциялық жылжымайтын мүлік) қамтамасыз етілген. Осы мақсаттар үшін 2022 жылғы 4 шілдеде Мемлекет басшысы 2022 жылғы 4 қыркүйекте қолданысқа енгізілген «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне стрестік активтері нарығын дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі – Стрестік активтері нарығын дамыту жөніндегі заң) қол қойды. Анықтамалық: AQR (asset quality review немесе активтер сапасын бағалау) рәсімі – бұл қолданылатын тәсілдер мен әдістемелердің реттілігін, сондай-ақ нәтижелердің барынша тереңдігін, ашықтығын және салыстырмалылығын қамтамасыз ете отырып, бірден көптеген банктердің процестерінің, саясаттарының, практикаларының және жүйелерінің дұрыстығын бір мезгілде бағалаудың ең тиімді тәсілі ретінде халықаралық сарапшылар қоғамдастығы таныған қадағалау құралдарының бірі. Соңғы жылдары тексерудің бұл түрі халықаралық реттеушілер арасында жиі қолданыла бастады. Бұл жаттығудың басты артықшылықтарының бірі - бұрын-соңды болмаған қамту деңгейі және тексеру сапасы.